Żydzi - Andrzej Żbikowski - pełna historia, israel, Historia, Żydzi

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Stanis�aw Wyspia�ski, WeselePOETAPo ca�ym �wieciemo�esz szuka� Polski, panno m�oda, i nigdzie jej nie najdziecie.PANNA M�ODATo mo�e i szuka� szkoda.POETAA jest jedna ma�a klatka -o, niech tak Jagusia przymknier�k� pod pier�.PANNA M�ODATo zak�adka gorseta, zeszyta troch� przycia�nie.POETA- - - A tam puka?PANNA M�ODAI c� za tako nauka?Serce - ! - ?POETAA to Polska w�a�nie.ANDRZEJ �BIKOWSKIUrodzi� si� w 1953 r. Uko�czy� studia i obroni� prac� doktorsk� na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Pracuje jako adiunkt w �ydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie. Opublikowa� m.in.: Ideologia antysemicka 1848-1918 (1993), �ydzi krakowscy i ich gmina 1869-1919 (1994), a tak�e liczne artyku�y na temat antysemityzmu i holokaustu.Projekt serii: Andrzej Adamus Jan StolarczykOpracowanie graficzne serii: Ryszard Rucha�a Jan Stolarczyk�YDZIAndrzej �bikowskiWWYDAWNICTWO DOLNO�L�SKIE Wroc�aw 1997ROZDZIA� PIERWSZYPRZECHOWA� PAMI�� HISTORII-"T^s*^.�ydzi, przekonani o wyj�tkowo�ci w�asnych dziej�w, oczekuj�c wytrwale na przyj�cie Mesjasza, z du�� rezerw� odnosili si� do wszelkich rozwa�a� nad ewolucj� stosunk�w spo�ecznych, powstawaniem i rozpadem pa�stw, kszta�towaniem si� narod�w, klas spo�ecznych, kast, przemianami ekonomicznymi, kulturalnymi i mentalnymi. B�g, stwarzaj�c �wiat, wyznaczy� sens dziej�w. Wystarczy �y� zgodnie z danym przez niego Prawem, a ostatnie pokolenie zrozumie sens boskiego zamiaru.D'lamieszka�c�w �ydowskiego sztett czas historyczny byt czyst� abstrakcj�.PRZECHOWA� PAMI�� HISTORIIINieliczni jeszcze polscy maskile na bie��co �ledzili post�py ruchu Wissenschaft des Judentums. Wychowany w Niemczech Markus Jastrow(1829-1903), kaznodzieja w niemieckiej synagodze przy ul. Danitowiczowskiej w Warszawie, wyst�pi� w 1860 r. z inicjatyw�, by najbogatsi cz�onkowie gminy za�o�yli fundacj� maj�c� wysy�a� najzdolniejszych m�odzie�c�w �ydowskich na studia do Niemiec.Historycy pojawili si� w�r�d �yd�w zanim pozytywistyczny scjentyzm ostatecznie zaw�adn�� my�l� europejsk�. W por�wnaniu z medycyn�, prawem i technik�, histori� �ydowsk� zaj�a si� jednak zaledwie garstka. By� mo�e to, co si� �ydom w ostatnich wiekach przydarzy�o, wydawa�o si� b�ahe w por�wnaniu ze �wi�tymi dziejami biblijnymi. Od wygnania z Palestyny w II w. n.e. bohaterami �ydowskiej tradycji byli jedynie �wi�tobliwi m�owie komentuj�cy Tor�. Ich �yciorysy skrywa�y si� na marginesach powstaj�cych ci�gle komentarzy do komentarzy ksi�g �wi�tych. Biografistyka, czasem w��czaj�ca wspomnienia o �ydowskich m�czennikach za wiar�, ze wzgl�du na wyra�ne zadania edukacyjne do pewnego stopnia przypomina�a chrze�cija�sk� hagiografi�. Punktem odniesienia by�y jednak zawsze wydarzenia biblijne. Nowoczesna refleksja nad staro�ytno�ci� pobudzi�a do szerszych bada� nad dziejami narodowymi, do podj�cia pr�by odpowiedzi na pytanie, czy cz�owiek jest jedynie boskim narz�dziem, czy te� sam kszta�tuje histori�.Pierwsze impulsy wysz�y z Niemiec, gdzie w po�owie XIX w. �ydowska formacja asymilatorska by�a liczna i wp�ywowa. Podwaliny nauki o judaizmie (Wissenschaft des Judentums) po�o�yli Leopold Zunz, Zachariasz Fraen-kel, bibliograf Moritz Steinschneider oraz historycy Abraham Geiger i Izaak Marcus Jost, umiarkowani reformatorzy religijni, szczerze zaintrygowani wyj�tkowo�ci� �ydowskich dziej�w. Niekt�rzy z ich nast�pc�w pr�bowali zakorzeni� histori� �ydowsk� w historii powszechnej, by znale�� dodatkowe uzasadnienie dla wprowadzenia reformy rytua��w i os�abi� �ydowski mesjanizm, tak �le odbierany przez �wiat zewn�trzny. Ortodoksi, zaszokowani i oburzeni �mia�� pr�b� nadania wagi wydarzeniom nieistotnym, odpowiedzieli kl�tw� i bojkotem.Reformizm religijny wyj�tkowo sprzyja� historiografii, a analizowane na nowo dzieje biblijne by�y zadziwiaj�co ciekawe i pi�kne. W monumentalnej Historii �yd�w Heinrich Graetz doprowadzi� do szczytu ten gatunek pi�miennictwa. Dzieje biblijne i diaspor� �ydowsk� ukaza� w nowej perspektywie, czym innym bowiem by�a dziejo-Nauka o judaizmiewa, g��wnie etyczna misja judaizmu, a czym innym wci�� zmieniaj�ce si� formy jej spe�niania przez g �nar�d wybrany". Bohaterowie Graetza mieli wyraziste, mo�e nawet zbyt nowoczesne rysy, motywy ich czyn�w by�y przejrzyste, idea, kt�rej si� po�wi�cili - zrozumia�a dla wszystkich �yj�cych sprawami w�asnego narodu.Od biografistyki i krytycznej biblistyki prowadzi�a prosta droga do �ci�le historycznego opisu udzia�u �yd�w w rozwoju kultury europejskiej. Upowszechnienie wiedzy nie tylko o Majmonide-sie, Szlomo Gabirolu, Mosesie Mendelssohnie, lecz tak�e o Nalanie Krochmalu i Salomonie Rapaporcie, kt�rzy przywr�cili �wielko�� ducha �ydowskiego przejawiaj�c� si� w jego dziejach" - zwr�ci�o uwag� na polskich �yd�w, znacznie wolniej dopasowuj�cych si� do wymog�w nowych czas�w.Praca Graetza, istotna dla �ydowskiej sa-moidentyfikacji, zaniepokoi�a skrajnych asy-milator�w. Cieszy�a, oczywi�cie, pochwa�a dokona� przodk�w, l�kano si� jednak reakcji chrze�cijan - dla Graetza Chrystus by� jedynie wra�liwym na krzywd� ludzk� sympatykiem sekty esse�czyk�w. Wsp�czesne dzieje diaspory �ydowskiej, w jego uj�ciu, pokazuj�, i� �ydzi stan�li u progu odrodzenia narodowego. Asymilatorzy chcieli innej historii �ydowskiej: takiej, w kt�rej �ydzi nie wywy�szaliby si� z powodu swoich dziej�w biblijnych, lecz udowadniali, �e s� lojalnymi obywatelami,Jn.einrich Graetz (1817-1891) by� mocno zwi�zany z wroc�awskim SeminariumRabinicznym i tutejszym uniwersytetem. Swoj� monumentaln� prac� Geschichte der Juden w 11 tomach, w latach 1854-1889 wyda� w Lipsku. Polskie t�umaczenie skr�conej edycji ukaza�o si� w 1929 r. Chrze�cijan najbardziej zbulwersowa� ust�p zaliczaj�cy Jezusa do licznej w staro�ytno�ci grupy os�b �bez wszelkich zamys��w szalbierczych" podaj�cych si� za Mesjasza.iii� �t�it��i<�M OWI4.J.Bt.PRZECHOWA� PAMI�� HISTORIIMcLoses Mendelssohn z Dessau (1729-1786) - ojciec �ydowskiego o�wiecenia (haskali) - ju� za �ycia sta� si� legend�. By� autorem nowoczesnego t�umaczenia Pi�cioksi�gu na j�zyk niemiecki (drukowano je alfabetem hebrajskim), nowatorskiego komentarza biblijnego Biur oraz wa�nego manifestu emancypacyjnego Jerozolima. Znaczenie religijne judaizmu podkre�la� s�owami dla tradycjonalist�w zakrawaj�cymi na herezj�: �Prawd� i w�a�ciwe zrozumienie Tory przez wiele pokole� skrywa�y ciemno�ci, a� B�g postanowi� - niech pojawi si� Moj�esz, i od razu sta�o si� �wiat�o".kjtan i sprawa �yd�w polskich w XVIII w. W�adys�awa Smole�skiego by�a wa�nym g�osem w dyskusji nad kwesti� �ydowsk�. Smole�ski pisa� m.in.: �G��wnym przeto winowajc� smutnego stanu �yd�w polskich i ich szkodliwego na kraj wp�ywu by�a sama Polska, jej rz�d szlachecki, dla �yd�w macoszy. �ydzi byli takimi, jakimi ich prawa zrobi�y."umiej�cymi si� dostosowa� do kultury narod�w, w�r�d kt�rych �yj�.W Polsce, w dobie wyra�nego zbli�enia polsko--�ydowskiego w pocz�tku lat 60. XIX w. prawie r�wnocze�nie powsta�y w dw�ch zaborach dwie wa�ne prace. W Warszawie \ Aleksander Kraushar opubli--s\ kowa� w latach 1865-1866 ,-\ �� dwutomow� Histori� �yd�w w Polsce, w Krakowie za� w 1867 r. Ludwik Gumplowicz wyda� Prawodawstwo polskie wzgl�dem �yd�w. Zacytujmy samego Kraushara, by lepiej pozna� pobudki, kt�re sk�oni�y go do podj�cia tej tematyki: �Historycy [...] badaj�c �r�d�a z�ego w przesz�o�ci, chc�c je w tera�niejszo�ci usun�� i przysz�o�ci wskaza� kierunki na tej drodze post�pu", musz� zrozumie�, dlaczego �ydzi - owi �nieodst�pni towarzysze Polak�w od o�miu wiek�w" - nadal si� odr�niaj� �odr�bnym ubiorem, zepsutym dialektem i wy��cznie handlowym charakterem zatrudnienia w/iykszo�ci". Pisa� te�: �Tylko smutne, a niezale�ne od �yd�w samych okoliczno�ci przyczyni�y si� do utrwalenia tych r�nic". Szkoda, �e historia nie potoczy�a si� inaczej, przecie� ��ydzi do ko�ca panowania ostatniego z Piast�w nie wyst�puj� w charakterze korporacji cudzoziemskiej". Podobn� opini� mia� Gumplowicz. Kazimierz Wielki, pisa�, nada� �ydom szerokie przywileje, by �zla� ich z narodem w jedno cia�o polityczne", a jego zamiary nie powiod�y si� z przyczynPierwsi historycyobiektywnych - os�abienia w�adzy monarszej z powodu egoistycznego stanowiska szlachty i kleru.Pokolenie lat 80. XIX w. nie zaakceptowa�o tez radykalnych asymilator�w. Polaryzacja postaw wobec tzw. kwestii �ydowskiej, wzrost nastroj�w antysemickich, a tak�e nowe fermenty w �onie spo�eczno�ci �ydowskiej i rozkwit literatury no-wohebrajskiej oraz w jidysz, sprzyja�y powstaniu innego typu bohatera. Musia�a to by� posta� bardziej wyrazista, samodzielna w swoich wyborach politycznych i kulturalnych, mniej zale�na od dobrej woli mo�nych tego �wiata.Pozytywnego bohatera �ydowskiego szukali tak�e Polacy, m.in. J�zef Ignacy Kraszewski i Eli-za Orzeszkowa. Ale Mendel Gda�ski czy Jakub z �yda Kraszewskiego absolutnie nie przemawiali do wyobra�ni ortodoks�w �ydowskich. Wzorem dla adept�w jesziw m�g� by� wierny tradycji, niez�omny rabin, oczywi�cie wybitny talmudysta. Tak wi�c Feiwel H. Wet-tstein i Chaim Dembitzer - historycy-biografowie -skompilowali �yciorysy wybitnych rabin�w krakowskich, Salomon Buber - lwowskich i ��kiewskich, Ben Zio� Eisenstadt rabin�w rodem z Mi�ska Litewskiego, a Eliasz Fink opublikowa� prac� o gaonie wile�skim Eliaszu. W Galicji i w Kr�lestwie Polskim tego typu literatura dominowa�a w pi�miennictwie historycznym do ko�ca XIX w. Inaczej by�o natomiast w zaborze pruskim, gdzie post�py reformy judaizmu by�y znaczniejsze i gdzie �ydzi dosy� �atwo poddali si� prowadzonej konsekwentnie przez w�adze polityce germanizacyjnej. Praktycznie - m�wi� Majer Ba�aban na V Zje�dzie historyk�w polskich w 1930 r. - ju� na prze�omie XIX i XX stulecia ka�da gmina �ydowska w Pozna�skiem mia�a swojego kronikarza, publikuj�cego najcz�ciej w �Zeitschrift der histori-schen Gesellschaft fur die Provinz Posen". Warto przypomnie� nazwiska Louisa Lewina, Arona Heppnera i Phi-lippa Blocha. Nie oni jednak nadali k... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy