[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Korzenie kultury
Halina Łozko
Rodzima wiara ukraińska
Dedykuję mojej matusi
Marii Iwanownie, która
nauczyła mię ubóstwiania Przyrody
Halina Łozko
PRZEDMOWA AUTORKI DO WYDANIA POLSKIEGO
Religioznawstwo współczesne nareszcie znajduje właściwą drogę do wyraźnego sklasyfikowania
wszystkich religii. Ani animizm, ani fetyszyzm bądź totemizm, a nawet politeizm czy monoteizm nie mogą
być uwaŜane za klasyfikacyjne wyznaczniki religii. Albowiem przy obiektywnej analizie religioznawczej
wyjdzie na jaw, Ŝe i chrześcijaństwo posiada cechy fetyszyzmu (krzyŜe, relikwie "świętych", cudowne
obrazy itp.). Nadto w ciągu dwóch tysięcy lat swego istnienia chrześcijaństwo przeobraziło się w religię
politeistyczną, aczkolwiek chrześcijańscy teologowie powiedzieliby o tym spostrzeŜeniu, Ŝe jest
bluźnierstwem. Z punktu widzenia obiektywnego religioznawcy chrześcijaństwo posiada: boga
trójpostaciowego (ojca, syna i ducha), matkę boŜą, setki "świętych", wokół których dostrzegamy wszelkie
oznaki kultu (modlitwy do "świętego", dary wotywne, kultowe podobizny - posągi albo obrazy). Tak więc
monoteizm chrześcijaństwa, jak go przedstawiają jego teologowie, pozostaje w gruncie rzeczy deklaracją.
Bezpodstawne równieŜ okazują się roszczenia światowych religii do wyŜszości, jako Ŝe wyŜszość czy
niŜszość danego zjawiska to sprawa subiektywna.
Niezawodnym wyznacznikiem jakiejkolwiek religii jest jej pochodzenie i sposób ekspansji. Dlatego
wszystkie istniejące oraz juŜ nie istniejące religie zaliczamy do dwóch wielkich grup: stanowią je religie
etniczne (narodowe i rodowo-plemienne) i religie światowe (międzynarodowe, kosmopolityczne). Dzisiaj
moŜemy jeszcze wyodrębnić trzecią grupę - neoreligie (nowe prądy religijne), które jednakŜe wykazują
tendencję do przekształcania się w światowe, a to przez ich kosmopolityzm i misjonarstwo w róŜnych
krajach. Przyjrzyjmy się bliŜej kaŜdej z takich religii.
1. Etniczne religie powstają z reguły Ŝywiołowo i w sposób naturalny w granicach jednego etnosu i na jego
etnicznym obszarze, poza który nie wychodzą. Religie te istniały i gdzieniegdzie istnieją nadal jako
niezwykle aktywny i trwały czynnik samozachowania narodu, jego toŜsamości oraz odporności na obce,
wrogie etnosy. Tak więc rodzima wiara etniczna stanowi ochronę narodu, zapewnia mu istnienie we
współczesnym świecie. Etniczne religie zachowały się dotąd w Chinach, Japonii, Indiach, Iranie i Izraelu.
Utrata własnej narodowej religii zawsze jest następstwem zmagań ideologicznych i politycznych.
2. Światowe religie tworzą się w sposób sztuczny, powstając zwykle z objawienia jakiegoś proroka czy
"nauczyciela" (załoŜyciela), który poczyna głosić własną naukę wiary i własne rozumienie boga. Poczęte
w łonie jednego etnosu religie wychodzą poza jego granice, często przy uŜyciu przemocy i agresji
wojskowej (przykładowo: chrześcijaństwo i islam). Religie światowe są w pierwszym rzędzie
odpowiedzialne za odchodzenie ludzkości od naturalnego sposobu bycia i myślenia, one dały początek
dysharmonii między człowiekiem i przyrodą, dysharmonii, która w ciągu dwóch i pół tysiąclecia
doprowadziła do powszechnego kryzysu ekologicznego i postawiła ludzkość przed wyborem: wrócić do
przyrodzonej mądrości przodków - albo zniknąć z lica Ziemi (być moŜe wraz z nią).
Chrześcijaństwo, zanegowawszy słowiańskie pojmowanie boga i widzenie świata, narzuciło naszym
narodom obce im nakazy moralności: strach, pokorę, obłudne miłosierdzie, bierność, miłowanie
nieprzyjaciół, pobłaŜanie dla zdrajców i złoczyńców; to stało się przyczyną rozkojarzenia ducha oraz utraty
charakteru i doprowadziło do historycznych kataklizmów, bratobójczych wojen, zrodziło upodobanie w
obcym sposobie bycia, wreszcie powaŜanie dla tak zwanego przez boga wybranego narodu.
Sprzeczności w chrześcijańskiej nauce wiary juŜ od dwóch tysięcy lat nie dają spokoju myślącej części
ludzkości. Mitologia zmartwychwstania osobnika czczonego jako syn boŜy to dziś juŜ beznadziejny
anachronizm. Człowiek pragnie łączności z kosmosem drogą naturalnych umiejętności i symboli, o jakich
wiedzę posiadali nasi dalecy przodkowie, a jakie zostały nam przemocą odebrane. Naruszono ciągłość
międzypokoleniowego przekazu wiadomości od dziadów-pradziadów dla synów-wnuków. Gdy naród
zapomina, Ŝe jest potomkiem Boga (na przykład Rusicze - wnuki Dadźboga), to bez oporu godzi się
zostać niewolnikiem boŜym (z reguły niewolnikiem cudzego boga).
Tak więc religia światowa występuje w roli dobrze zamaskowanego narzędzia walki politycznej o
stworzenie jedynego religijnego światowego imperium. W takiej walce politycznej dają o sobie znać dwa
biegunowo przeciwne dąŜenia: pierwsze - wola narodów zachowania swej toŜsamości, czyli walka o Ŝycie
narodu; drugie - dąŜenie pewnych politycznych kół do dominacji w świecie, co pragnie się osiągnąć drogą
niwelacji narodowych odrębności i upowszechnienia przez światowe religie międzynarodowych idei, tak
zwanych wartości ogólnoludzkich.
Religijni imperialiści nie ustają w wymyślaniu coraz intensywniejszych metod zniwelowania narodowej
duszy u wszystkich narodów. Na dwudziestym stuleciu legło juŜ piętno róŜnych idei stworzenia jednej
wszechświatowej religii na osnowie chrześcijaństwa (na przykład "RóŜa świata" Andriejewa i in.). Celem
tych zabiegów jest wytworzenie jednolitej, bezkształtnej masy ludzi pozbawionych narodowej odrębności -
takich biologicznych robotów posłusznych cudzej woli. Te zabiegi skazane są na niepowodzenie, dopóki
narody posiadają w sobie dość sił zdrowych i myślących. Wierzymy w przyrodzoną mądrość potomków
Słowian, co "stali się sławnymi sławiąc Bogów naszych" (Księga Wełesowa).
Tysiącletnia niewola duchowa, jakiej poddana była Ukraina wraz z innymi bratnimi narodami słowiańskimi,
nauczyła nas wielu rzeczy. Ale i chrześcijańskie imperium obrosło przez ten czas doświadczeniem i
znacznym kapitałem. Siły obu stron są na razie nierówne, ale narodom oczy poczynają się juŜ otwierać.
Na Ukrainie zaczęło się to przed drugą wojną światową. W roku 1934 młody badacz folkloru Wołodymyr
Szajan podczas pobytu w Karpatach zaobserwował starodawny obrzęd, zachowany z czasów
pogańskich, a mianowicie święcenie ziarna przed zasiewem. Było to dlań olśnieniem, które stało się
pobudką do dalszej pracy, do poszukiwań źródeł myśli religijnej Prasłowian i w ogóle Indoeuropejczyków.
W roku 1943 Wołodymyr Szajan zakłada Zakon Rycerzy Boga Słońca. Była to formacja o charakterze
religijno-politycznym. Nieznane są jej losy powojenne, wiemy tylko, Ŝe wśród Ŝołnierzy Ukraińskiej
Powstańczej Armii znajdowała się i walczyła Powstańcza Grupa im. Peruna. KtóŜ by nazwał swą grupę
imieniem dawnego Boga Słońca, jeśli nie członkowie owej formacji?! W Księdze Wełesowej czytamy:
"Chwała Bogu Perunowi płomiennokędzierzawemu, który miota strzały na wrogów i wiernie prowadzi
naprzód! Jako Ŝe jest on dla wojów ich sędzią i dumą, i złotoruniem - miłościwy i wszechprawy jest!" Lecz
z Księgą Wełesową zapoznaliśmy się dopiero w późniejszym czasie.
Zostawszy profesorem Wołodymyr Szajan nie porzucił swych marzeń o odrodzeniu etnicznej, starodawnej
wiary Ukraińców. W tym właśnie widział drogę do wyzwolenia politycznego i duchowego, powrotu narodu
do jego odwiecznych i szlachetnych wartości. W. Szajan, organizator i pierwszy przewodniczący
Europejskiego Prezydium Ukraińskiej Wolnej Akademii Nauk, napisał szereg prac z zakresu
religioznawstwa porównawczego, w tym studia nad Księgą Wełesową oraz Rigwedą. Pierwszy tom tych
prac pod tytułem Wiara przodków naszych wydali w Kanadzie (Hamilton, 1987) jego uczniowie i następcy.
Odwieczne pragnienie ludzkości - dąŜenie do poznania i miłości znalazło swój wyraz juŜ w dawnej religii
Indoeuropejczyków, jak to czytamy w pisemnych pamiątkach Rigwedy: "poznaj Boga i pokochaj Go".
Światowa religia przewraca wszystko do góry nogami: "na początek, bracie, przyjmij chrzest święty, a
potem dopiero nauczymy się bojaźni boga i wypełniania jego woli". Przez całe tysiąclecia chrześcijaństwo
niszczyło kaŜdą Ŝywą myśl, bezwzględnie zwalczało objawy ludowej moralności i etnicznego pojmowania
boga, piętnując je jako nikczemne, podłe i wstrętne. JednakŜe mądrość ludowa Ŝyje wiecznie - w naszych
obrzędach i zwyczajach, w pieśniach i tańcach, w wyszyciach ręczników, w pisankach, korowajach, w
ogniskach kupalnych i boŜonarodzeniowych karnawałach.
Jak udowodnił w toku swoich badań profesor Szajan, wiara prasłowiańska nie była politeizmem. Posiadała
szczególne pojmowanie bóstw, któremu odpowiada raczej termin "henoteizm": Bóg jedyny, ale mnogi w
swych przejawach; ma tyle imion, ile tych przejawów ukazuje się we Wszechświecie. Stąd rozmaitość
imion bogów w Rigwedzie, stąd teŜ - bogactwo słowiańskiego panteonu bogów; Ojciec Swaróg i synowie
SwaroŜyce. Badacze dawnych religii przez długi czas pozostawali pod przemoŜnym wpływem
chrześcijańskiego światopoglądu i nie potrafili wyzbyć się uproszczeń dogmatycznego sposobu patrzenia
na religię naszych przodków. Niespodziewanie dwudzieste stulecie obdarzyło nas cudownie zachowaną
pamiątką kultową, nazwaną Księgą Wełesową (V-IX wiek), która odsłoniła przed nami bogactwo
duchowego Ŝycia dawnych Słowian, ukazała te aspekty ich religii, praktyki kultowej oraz fragmenty
sakralnych tekstów, jakie dotąd nie były nauce znane i w jakich znajdują swe potwierdzenie domysły
wybitnych myślicieli przeszłości. Wiara naszych przodków była i jest znaczącym wkładem w dorobek
kulturowy ludzkości. Znajdujemy w tej wierze cały szereg podobieństw do Rigwedy, co świadczy
bezspornie o dawnym pochodzeniu tych wierzeń z jednego praźródła.
Praojczyzna narodów słowiańskich to terytorium między Dnieprem i Odrą, gdzie lokalizuje się
archeologiczny, lingwistyczny i etnograficzny masyw słowiański. Nie brak naukowych hipotez w dziedzinie
złoŜonych procesów etnogenezy, jakie zachodziły na ziemiach Słowiańszczyzny, ale nauka współczesna
coraz bardziej wysuwa na czoło teorie o autochtonicznym pochodzeniu i rozwoju plemion słowiańskich na
ich odwiecznych terytoriach. Całkiem moŜliwe, Ŝe do największych sanktuariów przybywały pielgrzymki
wiernych z całej Słowiańszczyzny. Za takie święte miejsca moŜemy uwaŜać sanktuarium na ŚlęŜy w
pobliŜu Wrocławia albo chrom* Świętowita w Arkonie na Rugii. Stały takie chromy i na Rusi - sanktuarium
Rodeń nad brzegiem rzeki Roś, sanktuarium Roda-Świętowita na górze Bogit, chrom Busziwśkyj na
Podolu i in.
Pierwotnie wspólne były prasłowiańskiej jednocie kulty Macierzy-Przodkini albo Mateńki-Ziemi i kult Bogini
Płodności; pozostałości ich odnajdujemy dzisiaj w mitologiach ukraińskiej, bułgarskiej, polskiej, rosyjskiej,
białoruskiej, a takŜe ludów bałtyckich. Na uwagę zasługuje niezwykła postać Matki-Sławy, o jakiej
dowiedzieliśmy się z Księgi Wełesowej. Na kult ptakopodobnej bogini zwróciła uwagę jeszcze w latach
siedemdziesiątych Marija Gimbutas, ale nie znalazła poparcia u wybitnych archeologów (np. u Borisa
Rybakowa), uwaŜających, Ŝe istnienie takiego kultu w przeszłości nie jest udokumentowane. Dzisiaj
mamy dowody na piśmie, wyryte na deseczkach Księgi Wełesowej: "To mówi Mać-Ptak nasza o nas i
sławę rzecze nam"; "Macierz-Sława wybrała nas, byśmy śpiewali o zwycięstwie nad wrogami i wierzymy
w to, bo to słowo o ptaku WyŜnim, co uleciało w niebo od nas"; "tak sława nasza przejdzie do
Macierzy-Sławy i pozostanie w niej do końca wieków ziemskich i innych Ŝywotów!" Obraz Macierzy-Sławy
wiązał się z obrazem słonecznej światłości, której skrzydła-promienie wieszczą przyszłą sławę i
zwycięstwo: "bije skrzydłami Macierz-Sława".
Przyrodzona szlachetność słowiańskich narodów dawała pierwszeństwo wartościom duchowym przed
materialnymi: "wolimy zniknąć, ale nigdy nie być nam niewolnikami i nie czcić cudzych bogów". KędyŜ
więc się podziała ta duma i godność własna, jako Ŝe tysiącletnie panowanie obcej religii przemieniło
nasze narody w posłuszną, pełną bojaźni boŜej owczarnię chrześcijańskich popów i księŜy?! Setki i
tysiące historycznych faktów chrześcijańskiego terroru, rozlewu krwi i bratobójstwa woła dziś do Słowian
myślących, by zrzucili z siebie tysiącletnie jarzmo duchowej niewoli. Posiadamy świętą Wiarę naszych
dalekich, mądrych przodków, która po stokroć jest wyŜszą, przyrodzoną, kosmiczną wiarą - tylko ona
uratuje Słowian od samozagłady.
Dzisiaj trzeba nam połączyć wszystkie wysiłki na polu nauki zmierzającej do poznania, uporządkowania i
wydania wszystkiego, co jeszcze moŜna uratować, oczyścić z obcych naleciałości i zwrócić dziedzicom
dawnych Sławnych. Korzystajmy z metod religioznawstwa porównawczego, które zalecał profesor Szajan!
Wspólna słowiańska spuścizna duchowa daje moŜliwość wykrycia i najlepszego zrozumienia regionalnych
osobliwości kultów i nauczania wiary. Mozaika kultów wiary rodzimej narodów słowiańskich nigdy nie
zrodzi wrogości, bo jedynie przez cześć dla tego, co rodzime, wyrasta szacunek i tolerancja w stosunku
do sąsiadów. My z jednakowym odczuciem sacrum oddamy cześć bogom w ukraińskim chromie
Swaroga, jak i wtedy, gdy znajdziemy się na szczycie świętej góry ŚlęŜy na Śląsku. To odczucie sacrum
niechaj będzie zaprzeczeniem biblijnych nakazów: "ołtarze ich porozwalajcie"; "ich bogów spalcie
ogniem". Widzieliśmy juŜ, czym moŜe się stać walka wokół jednego Boga (Jezusa czy Jahwe). Reakcja
łańcuchowa rozpadu - oto schemat rozwoju chrześcijaństwa. Setki sekt i wyznań, co róŜnie rozumieją
jedną księgę, fanatyzm i nienawiść do drugiego człowieka zamiast głoszonej miłości bliźniego. CzyŜ nie
czas nam rozglądnąć się dokoła i odpowiedzieć sobie na pytanie: Czy uczyniło nas lepszymi
chrześcijańskie "światło" z Rzymu lub Bizancjum?!
Pora nam juŜ na oczyszczenie się. Ruscy wołchwowie przepowiedzieli ten czas, gdy zebrali się przed
tysiącem lat na Górze Zamkowej w Kijowie. ToŜ zdejmijmy swoje "róŜowe okulary" - druhowie polscy!
Spójrzmy na naszą przeszłość i przyszłość jasnymi oczyma naszych praszczurów, którzy patrzą na nas z
Wyraju w oczekiwaniu na tę chwilę, kiedy zaśpiewamy Sławę Wielką naszym rodzimym słowiańskim
bogom!
Halina Łozko
* (Prawidłowa polska nazwa świątyni zamiast spopularyzowanej przez modernistów, niewłaściwej formy
chram - za A. Brcknerem, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1957, hasło chram (przyp.
red. pol.).
Przedmowa
Największym dorobkiem kaŜdego narodu jest jego kultura duchowa. Jego własna, nie wprowadzona przez
gwałt zniewolenia, nie narzucona przez jakieś imperium, nie importowana z zagranicy. Przez przyjęcie
obcych wtrętów w miejsce tworzenia swojej kultury naród traci toŜsamość. Tak było z Ukraińcami w
"internacjonalistycznej rodzinie bratnich narodów", gdzie kulturę sprowadzano do "zlania się wszystkich
ludów i narodów" z jej uśrednioną duchowością. Tak było w imperium rosyjskim, kiedy za wzorzec dla
Ukraińca uchodziła jedynie "wielkorosyjskość". Tak było za Polski, kiedy znaczna część ukraińskich
warstw wyŜszych, zapominając o swych rodzimych korzeniach, wyrzekała się swego narodu. Tak było i za
Rusi Kijowskiej, kiedy z woli ksiąŜęco-bojarskiej elity Ukraińców siłą zagnano pod bizantyjskie jarzmo
duchowe.
Mimo to nawet tysiącletnie panowanie chrześcijaństwa nie zniszczyło sentymentu Ukraińców dla ich
pradawnej wiary, chociaŜ wytworzyło pewien kompleks odnośnie do nazwy "pogaństwo". Trzeba wreszcie
zrozumieć, Ŝe ojczysta wiara Ukraińców (jak i inne wiary etniczne), nazwana w nauce "pogaństwem", nie
ma w sobie nic hańbiącego.
Greckie e,Jnio' (etniczny) znaczy "plemienny, ludowy, pogański" i pochodzi od greckiego e,'Jo: zwyczaj.
Stąd pierwotne znaczenie słowa "pogaństwo" - "wiara plemienia ludzi związanych wspólnym zwyczajem i
wspólnotą pochodzenia". Ukraińskie l.rTr Zo (jazycznyctwo) to pradawna, narodowa wiara naszego ludu,
zachowana w obrzędach i zwyczajach, przekazach, proroctwach, legendach, mitach, opisana przez
etnografów i folklorystów; musi być obecnie poddana systematyzacji, rewizji znaczeń, oczyszczona z
późniejszych naleciałości i przekazana naszym potomkom.
Co gotuje nam los dzisiaj? Zali historia niczego nas nie nauczyła? Zali mamy zniknąć jako naród,
rozproszyć się w kołowrocie czasu?
Nie! Mamy BYĆ, Ŝyć, istnieć jako jedna z nacji świata, nosicielka głębokiej, pradawnej kultury.
Etniczna wiara Ukraińców
Chrześcijaństwo sadowiło się na Ukrainie przez szereg stuleci, cofając się od czasu do czasu przed
pradawną wiarą etniczną (pogaństwem). Długo chrześcijaństwo pozostawało religią górnych warstw
ksiąŜęco-bojarskich, nie mając wpływu na masy. W ostatnich kilku wiekach popi mieli specjalne instrukcje
nakazujące nawracanie ludzi na wiarę Chrystusa. Wszędzie drukowano sprawozdania z tej akcji. Na
przykład w roku 1847 przymusowo ochrzczono 1002 mahometan, 1297 śydów, 1522 pogan (Wiadomości
o stanie i przyroście ludności prawosławnej). JednakŜe pogaństwo na Ukrainie nigdy nie znikało, lecz
istniało po kryjomu.
NajwyŜsza idea ukraińskiego pogaństwa to filozofia wiecznego Ŝycia, ubóstwianie przyrodniczego
początku Wszechświata, radość istnienia na ziemi. Wierzono, Ŝe jednostka odchodzi na tamten świat
taką, jaką była za Ŝycia: albo wolną i bogatą, albo nikczemnym rabem, jakim będzie juŜ wiecznie. Dlatego
kaŜdy członek pierwotnego społeczeństwa dąŜył za Ŝycia do osiągnięcia najwyŜszych dostojeństw,
szacunku, bogactw, do wyróŜnienia się na polu bitwy czy w codziennej pracy. Stąd odwieczne pragnienia
wojowników, w tym i ukraińskiego Kozactwa, nieograniczonej swobody. Stąd tradycyjne nieuznawanie
zwierzchności i powaŜanie innej osoby. Stąd i Ŝywotność idei "raczej śmierć niŜ niewola", jaką juŜ od
tysiąca lat Ŝywi się ukraiński patriotyzm.
Na ukraińskich ziemiach prawo zwyczajowe zasadzało się na wybieralności władzy i jej wymianie.
Wspólnotowe tradycje przechowywano w silnych społecznościach terytorialnych, które cieszyły się
samorządem aŜ do XIX wieku. Zwyczaj zabraniał wojen łupieskich. Tych, którzy nie przestrzegali
zwyczajowych norm, wypędzano nawet wraz z całym rodem. śercy i wołchwowie mieli większy wpływ na
naród niŜ ksiąŜę i w razie potrzeby mogli zmusić księcia do działania na korzyść całego plemienia, a takŜe
skazać go w wypadku naruszenia owych norm.
Taka ideologia zaczęła być nieporęczna dla ksiąŜęco-bojarskiej elity X stulecia. O wiele piękniej wyglądała
idea, Ŝe "wszelka władza pochodzi od boga, dlatego występowanie przeciw niej stanowi przestępstwo, bo
sprzeciwia się woli boŜej". Tak tedy nowa wiara zjawia się wówczas, gdy jest na nią zapotrzebowanie.
Chrześcijaństwu teŜ właściwa jest wiara w Ŝywot wieczny, ale podstawowe pojęcie poboŜności sprowadza
się do pokory, poddawania się cudzej woli, wzgardzenia dobrami doczesnymi, za które jednostka
otrzymuje rzekomo kompensatę na tamtym świecie. Księciu i bojarstwu to imponowało, ale filozofia
niesprzeciwiania się złu i miłowania nieprzyjaciół nie mogła się przyjąć na gruncie ukraińskim nawet po
upływie tysiąca lat.
"Miłujcie nieprzyjacioły wasze, błogosławcie tym, którzy was przeklinają; dobrze czyńcie tym, którzy was
mają w nienawiści, i módlcie się za tymi, którzy wam złość wyrządzają i prześladują was"1 - przyjęcie
takich zasad moralności nie przysparza czci Ŝadnemu narodowi mającemu poczucie godności własnej.
Powszechnie wiadomo, Ŝe państwa, które pierwsze przyjęły chrześcijaństwo, nigdy nie kierowały się
zasadami chrześcijańskiej moralności. Imperium rzymskie uczyniło z wiary niewolników religię światową
po to, by umocnić swoje panowanie nad innymi narodami - i stać się imperium światowym, zniszczywszy
wpierw dla nadnarodowych koncepcji kulturę antyku, pogańskie świątynie, ten bezcenny dorobek
narodowych wierzeń. Proces anabiozy (okresowego zamierania w niekorzystnych warunkach)
ukraińskiego pogaństwa juŜ się skończył, podobnie jak i u innych Słowian. Proces powrotu narodów do ich
etnicznych wierzeń naleŜy rozpatrywać jako zjawisko prawidłowe na nowym skręcie spirali - jest to proces
ekologizacji społeczeństwa, powrotu do symbiozy człowieka i przyrody, proces niemoŜliwy przy
światopoglądzie synkretycznym. Odrodzenie etnicznych wiar juŜ się zaczęło i nieuznawanie tego byłoby
pomyłką. Wspólnoty pogańskie istnieją w niepodległym państwie ukraińskim, w Rosji, krajach bałtyckich,
w Ameryce i gdzie indziej. Wiary etniczne mają ze sobą wiele wspólnego, lecz kaŜda z nich pozostaje
niepowtarzalna, gdyŜ nosi piętno narodowego światopoglądu i obrzędowości.
Rzeczywiście, nowa wiara się zjawia, gdy istnieje jej potrzeba. Dzisiaj nowe - to dawno zapomniane stare.
Nic więc dziwnego, Ŝe dziś coraz częściej odczytujemy na nowo naszą historię oraz jej sens, zwracamy
się do pamiątek przeszłości, by odkryć, cośmy stracili i czym wzbogaciliśmy się przez ostatnie tysiąclecie.
Pełni podziwu odnajdujemy głębokie tradycje naszych przodków, ich przyrodzoną mądrość, harmonię
jednoczenia się z kosmosem, jaką myśmy prawie utracili.
CzyŜ nie pora wrócić nam do ojczystych świątyń?
I. WIERZENIA, MITOLOGIA, DEMONOLOGIA UKRAICÓW
Naród kładzie na swych bogach
pieczęć swej narodowości.
[Iwan Neczuj-Łewycki]
Osobliwości ukraińskiej mitologii
W przekładzie z greckiego "mit" - słowo, przekaz - oznacza opowieść o dawnych wierzeniach ludu
dotyczących pochodzenia ziemi, zjawisk przyrody, bogów, herosów, Wszechświata. Mitologia to zbiór
mitów tego czy innego narodu. Mity naleŜy oddzielić od baśni, które juŜ w staroŜytności brano za wymysł,
płód fantazji, podczas gdy mitom przypisywano rzeczywistość opisywanych zdarzeń. Mity róŜnią się
równieŜ od legend, zwykle osnutych wokół rzeczywistych ludzi lub prawdziwych wydarzeń. Mity ukraińskie
charakteryzuje ich szczególny naturalizm, powiązanie z rolniczym albo pasterskim trybem Ŝycia naszych
przodków. Osoby występujące w tych mitach to przewaŜnie ojciec-gospodarz, matka-gospodyni, ich
synowie i córki, chudoba ich i pola. Tematyka tej mitologii jest jaskrawo zabarwiona rodzimym sposobem
Ŝycia doby ksiąŜęcej. Jak pisze Iwan Neczuj-Łewycki: "Nie znajdujemy w fantazji ludu upodobań do
brzydkich, nieestetycznych obrazów, do mitycznych wielkoludów, do tych potęŜnych i strasznych
głowaczy, tych rogatych bohaterów o budzących strach nienaturalnych instynktach, w czym lubuje się
niemiecka i wielkorosyjska mitologia"2.
W najdawniejszych kolędach i szczodrówkach znajdujemy sławienie gospodarza nie jakiejś konkretnej
rodziny ludzkiej, ale raczej echo sławiące rodzinę niebieskich gwiazd oraz zjawiska przyrody: słońce,
księŜyc, zorzę, drobny deszczyk, wiatr i in.
Trudności badania ukraińskiej mitologii polegają głównie na tym, Ŝe wszystkie piśmienne wzmianki o
starodawnych wierzeniach mają charakter krytyki i potępienia pogańskich bogów (biesów), których
opisywanie kaŜdy latopisiec uwaŜał za zbędne i traktował je jako przeŜytki prymitywnych zwyczajów, nie
do przyjęcia przez chrześcijan.
Rozwój ukraińskiej mitologii został nagle przerwany. Apostołowie chrześcijaństwa zniszczyli mnóstwo
utworów pogańskich, jakie pisywali wołchwowie dla potrzeb kultowych i Ŝycia codziennego. Człowiek Ŝył w
pełnej harmonii z przyrodą, z niej teŜ wywodził bogów i inne mityczne istoty - były dlań przeto przyrodne.
Mity bizantyjskie w początkach ery chrześcijańskiej były obce i niezrozumiałe dla staroŜytnych Ukraińców,
przeto usiłowali oni zachować swe najbardziej tajemne wierzenia, chowając się zwykle po głuchych lasach
i chaszczach niedostępnych dla misjonarzy nowej wiary. Niestety, nie zachował się u nas Ŝaden pisemny
utwór o ludowych wierzeniach (w ujęciu pozytywnym). Kto wie, jak by dziś wyglądała ukraińska mitologia,
gdyby posiadała pamiątki na piśmie jak na przykład grecka, wszakŜe nasze wierzenia swą dawnością nie
ustępują greckim.
Doszły nas przewaŜnie urywki pradawnych mitów, zwykle zaśmiecone późniejszym chrześcijańskim
nalotem, trudnym dzisiaj do rozpoznania, niełatwo więc zbudować zwarty system ukraińskiej mitologii.
Dlatego badacze przywiązują wielkie znaczenie do przekazów ustnych, zwyczajów ludowych, pieśni, w
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

xiaodongxi.keep.pl